Maska Antylopy TJI-WARA – MŻo/A/3592
Maska antylopy TJI-WARA, Mali, grupa etniczna Bambara (lub: Bamana)
Pochodzenie: Mali, grupa etniczna Bambara (lub: Bamana)
Datowanie: II poł. XX w.
Sygnatura: MŻo/A/3592
Opis:
Maska zoomorficzna przedstawiająca symboliczne wyobrażenie dwóch antylop osadzonych na nakryciu głowy wykonanym z plecionych włókien roślinnych pokrytych materiałem i zdobionych muszlami kauri.
Tji-wara (chi-wara) – rodzaj maski hełmowej wykonywany przez rolniczy lud Bamana (Bambara) dominujący w środkowej i południowej części Republiki Mali. Dekoracyjny szczyt maski (tzw. sogoni-kun) przedstawia antylopę symbolizującą potomka pierwszej stworzonej kobiety i węża, istotę nadnaturalną, która uprawiała ziemię. Maska składa się ze stylizowanej figurki antylopy umocowanej na plecionej podstawce noszonej na głowie oraz stroju. Tradycyjnie składał się na niego kaptur wykonany z czerwonej tkaniny lub włókien rafii farbowanych na czarno, czapki i tuniki przykrytej czarnymi włóknami. Współcześnie jednak tancerze coraz częściej noszą białe bawełniane spodnie oraz koszulki typu T-shirt, a twarz zasłaniają tkaniną fabryczną zdobioną niekiedy muszelkami kauri.
Maski Tji-wara związane są z kultami agrarnymi; w myśl mitologii Bamanów antylopa zeszła z nieba i nauczyła ich uprawy roli. Figurki zwieńczające maskę mogą przedstawiać zarówno samca antylopy (większego od samicy, z dorodną grzywą oraz lekko zakrzywionymi rogami) jak i samicę (z małym na grzbiecie, zwykle o prostych, spiczastych rogach). Obrzędy z udziałem tychże masek mają miejsce przed rozpoczęciem ważnych prac polowych takich jak siew czy żniwa. Podczas ceremonii wykorzystuje się oba typy masek, które w trakcie tańca występują parami (samiec i samica antylopy). Tancerze biorący w nim udział należą do podobnej grupy wiekowej, a ich ruchy naśladują zachowanie charakterystyczne dla antylop.
Termin tji-wara można interpretować na wiele różnych sposobów; Bamanowie tłumaczą go jako „doskonały rolnik”, w dosłownym jednak tłumaczeniu nazwa ta oznacza „dzikie rolne zwierzę” – słowo „tji” oznacza między innymi „uprawa ziemi”, zaś „wara” odnosi się do dzikich zwierząt. Maski tji-wara są jednymi z bardziej znanych przedmiotów sztuki afrykańskiej. Współcześnie górna, drewniana część maski jest popularną pamiątką chętnie kupowaną przez turystów, a wiele jej przykładów można odnaleźć w prywatnych kolekcjach i muzeach na całym świecie.
Literatura: Bargna 2000: 135; Bravmann 1999: 501; Colleyn 2009: 13, 27; Delange 1967; Guennguez bd.; 208-213; Hahner i in. 2007: pl. 1-3; Leuzinger 1960; Prądzyńska 2014: 505.
Zakup obiektu dofinansowany ze środków Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów.